Tezhip Nedir ? Tezhip Sanatı Nedir ? : Altının Zarif Dansı

İçindekiler :

1. Tezhip Nedir ?

2. Tezhip ve Minyatür Farkı

3. Klasik ve Modern Yaklaşımlar

4. Tezhip Sanatının Geçmişi

5. Tezhip Sanatının Teknikleri ve Kullanım Alanları

6. Tezhip Sanatının Yeniden Doğuşu

7. Tarihsel Gelişim ve Kullanım Alanları

8. Tezhip Sanatının Günümüzdeki Yeri

Tezhip Nedir ?

Tezhip nedir ? Tezhip, Arapça "zeheb" (altın) kökünden türeyen ve "altınlamak" anlamına gelen bir kelimedir. Osmanlıca'da "Tezhib" olarak yazılır. Bu sanat, daha çok İslam kökenli kitap bezeme sanatlarına verilen bir addır. Tezhip sanatını icra eden erkeklere müzehhip, kadınlara ise müzehhibe denir. Tezhip, stilize edilmiş bitki formları veya desenlerden oluşan, kimi zaman simetrik tasarımlar sunar.

Tezhip ve Minyatür Farkı

Tezhip ile minyatürü karıştırmamak gerekir. Minyatür, tasvire dayalıdır ve bitki, hayvan, insan ve mekân tasvirleri içerir. Genellikle iki boyutlu ve perspektifsiz olarak yapılır. Tezhip sanatı ise öncelikle hat sanatının etrafını süslemek için kullanılır. Günümüzde ise tek başına pano olarak da kullanılmaktadır.

Klasik ve Modern Yaklaşımlar

Günümüzde tezhipte "klasik yaklaşım" denilen tutucu bir akım vardır. Bu yaklaşım, tarih boyunca oluşturulmuş formları ve desenleri yinelemek ve bunları farklı kompozisyonlarda kullanmaktır. Bunun yanı sıra bazı sanatçılar, klasik form ve desenleri kendi algılarına göre değiştirerek daha özgür bir yaklaşım sergilemektedirler.

Tezhip Sanatının Geçmişi

Tezhip sanatının en eski örnekleri, Türklerin tarih sahnesine çıktığı ilk devirlerden itibaren görülmüştür. Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Devleti dönemlerinde gelişimini sürdürmüştür. Kanuni Sultan Süleyman dönemi (1520-1566) tezhip sanatının zirveye ulaştığı bir dönemdir. Bu dönemde zahriye, serlevha, sure başları ve hatime sahifelerinde zengin işçilik görülmeye başlanmış, altın çok kullanılmış ve lacivert renk önem kazanmıştır.

Tezhip Sanatının Teknikleri ve Kullanım Alanları

Hat ve cilt sanatlarında altınla yapılan tezhibe "halkari" denir. Rumî ve Hatayî üsluplarında, kitapların zahriye, hatime, başlık, serlevha ve mihrabiye kısımları tezhiple süslenir. Küçük yıldız ve çiçeklere "nokta", geometrik olanlara "mücevher", altıgenlere "şeşhane", beşgenlere "pençberg" denir. Kur'an-ı Kerim'de secde ayetlerine denk gelen yerlerde vakıf gülü, hizip gülü, cüz gülü bulunur. Varakçı ve cetvelkeş ustalar tarafından yapılan bu süslemelerde kalemfırça, zermühre ve boyalar sıkça kullanılan malzemelerdir.

Tezhip Sanatının Yeniden Doğuşu

Tezhip sanatı, zaman içinde unutulmuşluğa terk edilmiş ancak son 10 yılda bu sanata gönül veren kişiler tarafından yeniden canlandırılmıştır. Günümüzde Türkiye'deki pek çok üniversitede tezhip bölümleri yetenekli sanatçılar yetiştirmektedir. Ünlü tezhip sanatçıları arasında Rikkat Kunt ve Ülker Tansı yer alır.

Tarihsel Gelişim ve Kullanım Alanları

Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı'da ilk resmi nakkaşhane Topkapı Sarayı’nda açılmıştır. Kanuni Sultan Süleyman dönemi, tezhip sanatının olgunlaştığı bir çağdır. Bu dönemde kullanılan malzemeler çeşitlenmiş, renk, motif ve desen zenginliği artmıştır. Lale Devri ile birlikte Batı etkisi Türk tezhip sanatında kendini göstermiş ve yeni desen ve motifler ortaya çıkmıştır. 19. ve 20. yüzyıllarda matbaanın yaygınlaşmasıyla tezhip sanatı unutulmaya yüz tutmuş, ancak 20. yüzyılda Süheyl Ünver'in çalışmaları sayesinde yeniden ilgi görmüştür.

Tezhip sanatı, Osmanlı döneminde el yazması kitaplar ve Kur'an-ı Kerimlerin sayfalarını süslemede yoğun olarak kullanılmıştır. Padişah fermanları, tuğralar, kumaşlar, silah ve kılıç kılıfları, ahşaplar, levhalar, sandıklar ve mekânların duvar ve tavanları tezhip süslemeleriyle bezenmiştir.

Tezhip Sanatının Günümüzdeki Yeri

Günümüzde tezhip sanatı, klasik ve modern yaklaşımlarla icra edilmeye devam etmekte, eğitim kurumlarında öğretilmekte ve sanat galerilerinde sergilenmektedir. Bu zarif ve sabır gerektiren sanat, kültürel mirasımızın önemli bir parçası olarak değerini korumaktadır.